Του Γιάννη Μελετιάδη
PDEng, Dipl. Electrical Engineer
Sales Project Manager
Zarifopoulos SA
Τα Συστήματα Πυρανίχνευσης και Εκκένωσης Προσωπικού ανήκουν στην κατηγορία Συστημάτων Προστασίας Ζωής και Περιουσίας, και κατέχουν σημαντικό μερίδιο της προσοχής των κατασκευαστών, των επιβλεπόντων και του τελικού χρήστη κατά την υλοποίηση κτιριακών έργων ή έργων υποδομών.
Ωστόσο είναι σύνηθες να δίνεται μικρότερη προσοχή στα μέτρα που λαμβάνονται κατά την υλοποίηση των έργων στους χώρους των εργοταξίων. Ενώ για την τελική μορφή ενός έργου υπάρχει αναλυτική μελέτη, λεπτομερής τεχνική περιγραφή και προδιαγραφές, που διασφαλίζουν ότι το κτίριο θα διαθέτει Συστήματα Πυρανίχνευσης και Εκκένωσης που θα προστατεύσουν τους ανθρώπους και τα περιουσιακά τους στοιχεία, στην περίπτωση των εργοταξίων πολλές φορές τα μέτρα αυτά είναι ελλιπή, έως και ανύπαρκτα. Καθώς το θεσμικό πλαίσιο που τα επιβάλλει είναι εξαιρετικά γενικό1, εναπόκειται στην προαίρεση του ιδιοκτήτη ή/και του εργολάβου να λάβει έστω κάποια στοιχειώδη από τα μέτρα αυτά.
Τυπικά τηρούνται μόνο κάποιες προφυλάξεις που αφορούν την παρουσία φορητών πυροσβεστήρων και φωτιστικών ασφαλείας. Ωστόσο οι πραγματικές ανάγκες κατά περίπτωση είναι σαφώς μεγαλύτερες. Όσο η συνθετότητα των υπό κατασκευή χώρων αυξάνει, κι όσο η μορφή ενός εργοταξίου μεταβάλλεται κατά την πρόοδο ενός έργου, τόσο μεγαλύτερη σημασία αποκτά η ύπαρξη μέσων για την έγκαιρη διάγνωση μια έκτακτης κατάστασης και την κατά το δυνατόν ακριβέστερη ενημέρωση των παρόντων ώστε να απομακρυνθούν με τον γρηγορότερο τρόπο και από την ασφαλέστερη διαδρομή, ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες. Σε δεύτερο επίπεδο, η πρόληψη είναι αυτή που, εφόσον διασφαλιστούν οι ανθρώπινες ζωές, μπορεί να αποβεί σωτήρια και για την περιουσία.
Η ανάγκη για ύπαρξη συστήματος πυρανίχνευσης είναι πρόδηλη καθώς το είδος των εργασιών που εκτελούνται κατά την ανοικοδόμηση ενός έργου δημιουργούν σημαντικό κίνδυνο εκδήλωσης φωτιάς. Σε συνδυασμό με το μεγάλο πυροθερμικό φορτίο που διαθέτει ένα μέρος του εξοπλισμού που βρίσκεται αποθηκευμένος ή ήδη εγκατεστημένος ανά πάσα στιγμή στο εργοτάξιο, η πιθανότητα συμβάντος πυρκαγιάς αποτελεί έναν από τους μεγάλους παράγοντες διακοπής των εργασιών και διαταραχής της ομαλής πορείας κατασκευής ενός έργου. Πολύ δε περισσότερο αν η πυρκαγιά προκαλέσει ολική καταστροφή του κτιρίου, κάτι που ενδέχεται να έχει σημαντικότατες επιπτώσεις πέραν των υλικών.
Πρόσφατα γνωστά τέτοια παραδείγματα αποτελούν η πυρκαγιά στην Notre Dame στο Παρίσι κατά την ανακαίνιση το 2017 καθώς και το Κέντρο Τεχνών Battersea στο Λονδίνο το 2015. Σύμφωνα με στοιχεία του NFPA2, ανάμεσα στα έτη 2013 και 2017, οι πυροσβεστικές υπηρεσίες στις ΗΠΑ χρειάστηκε να επέμβουν σε 6.420 συμβάντα φωτιάς ετησίως, κατά μέσο όρο. Αυτά είχαν ως επακόλουθο άμεσες ζημιές αξίας $408 εκατομμυρίων σε περιουσία κατά μέσο όρο, ενώ στοίχιζαν 12 ανθρώπινες ζωές και 101 τραυματίες κάθε χρόνο.
Η δυναμική φύση ενός εργοταξίου επιβάλλει πολλές φορές τη χρήση εξοπλισμού πυρανίχνευσης και εκκένωσης που πιθανώς διαφέρει σε μεγάλο βαθμό σε σχέση με αυτόν που προβλέπεται για την τελική κατάσταση του έργου. Για παράδειγμα, για μεγάλο διάστημα υλοποίησης ενός έργου, πιθανοί κίνδυνοι μπορεί να αφορούν προσωρινούς εργοταξιακούς χώρους όπως κοντέινερ γραφείων ή αποθήκευσης, ή κτιριακούς χώρους του έργου που όμως παραμένουν ανοιχτοί και συνεπώς εκτεθειμένοι σε εξωτερικές συνθήκες περιβάλλοντος για μεγάλο διάστημα. Κατά συνέπεια, τόσο ο σχεδιασμός που θα πρέπει να γίνει, όσο και ο εξοπλισμός που απαιτείται για το εργοτάξιο, θα διαφέρει πολύ από τα αντίστοιχα συστήματα που προβλέπονται για το τελικό έργο. Παραδείγματα μπορεί να είναι ο διαφορετικός τύπος ανιχνευτή, πχ. ανιχνευτές φλόγας για χώρους οι οποίοι είναι ανοιχτοί ή ήμι-ανοιχτοί, ασύρματοι ανιχνευτές εκεί όπου η παροχή τροφοδοσίας είναι δύσκολη και ηχεία/σειρήνες μεγάλης εμβέλειας με συνδυασμό φάρων, σε χώρους του εργοταξίου όπου ενδέχεται να υπάρχει μεγάλη ένταση θορύβου.
Τυπικά, ένα σύστημα πυρανίχνευσης αποτελείται από έναν κεντρικό πίνακα, πυρανιχνευτές (συνήθως καπνού) και σειρήνες, ενώ συμπληρώνεται και από κομβία χειροκίνητης αναγγελίας, ώστε να μπορεί να ενημερώσει για συμβάν πυρκαγιάς ένας εργαζόμενος που θα το εντοπίσει πριν την αυτόματη ανίχνευση από τους πυρανιχνευτές. Αρκετές φορές η δομή αυτή αρκεί ώστε το σύστημα πυρανίχνευσης, λόγω της ύπαρξης των σειρήνων που θα ηχήσουν σε περίπτωση συμβάντος, να θεωρηθεί και ως σύστημα εκκένωσης, ικανό για τις απαιτήσεις ενός εργοταξιακού χώρου. Ωστόσο, στην πράξη τα συστήματα εκκένωσης αποτελούν ξεχωριστά συστήματα, τα οποία μπορούν να συνεργάζονται με τα συστήματα πυρανίχνευσης, αλλά να δρουν και ως λειτουργικά αυτόνομα, για άλλες περιπτώσεις ανάγκης εκτός της φωτιάς.
Συγκεκριμένα, η ειδοποιός διαφορά ενός συστήματος εκκένωσης είναι η δυνατότητα για αναπαραγωγή μηνύματος φωνής, σε αντίθεση με τις σειρήνες πυρανίχνευσης που δύνανται να ηχήσουν με μια ποικιλία τόνων, που ωστόσο μοιάζουν με τους γνωστούς σε όλους ηχητικούς τόνους σειρήνας. Έρευνες έχουν δείξει ότι σε περίπτωση ανάγκης η αναγγελία μηνύματος με οδηγίες εκκένωσης, ενεργοποιούν τους παρευρισκόμενους σε δράση εκκένωσης πολύ πιο γρήγορα από ότι οι «κλασικοί» τόνοι σειρήνας.
Τα παραπάνω δεν είναι τα μόνα μέτρα που μπορούν να ληφθούν σε ένα εργοτάξιο. Εκτός από τα προβλεπόμενα μέσα που περιλαμβάνουν φορητούς πυροσβεστήρες, πολύ σημαντικό ρόλο έχει η εκπαίδευσή του προσωπικού για το πώς να χειριστεί τα διαθέσιμα μέσα, πώς να εκκενώσει το εργοτάξιο με το βέλτιστο τρόπο, πως θα ειδοποιήσει αρμοδίους και πιθανώς άλλους εργαζόμενους στο χώρο εάν μπορεί, κ.ά. Σημαντικό επίσης είναι, εφόσον κρίνεται σκόπιμο, να χρησιμοποιηθούν ακόμα και μέσα ενεργητικής πυρασφάλειας, όπως πχ. αυτόματα συστήματα κατάσβεσης, σε χώρους που έχουν υψηλή επικινδυνότητα για ξέσπασμα φωτιάς. Τέτοια συστήματα που είναι προσιτά στο οικονομικό σκέλος, εύχρηστα ως προς την εγκατάσταση καθώς μπορούν να αυτό-ενεργοποιούνται χωρίς την ανάγκη παρουσίας ανιχνευτικού συστήματος, και ευέλικτα στην επανατοποθέτησή τους ανάλογα με τις μεταβαλλόμενες ανάγκες ενός εργοταξίου, είναι για παράδειγμα τα συστήματα γεννητριών αεροζόλ.
1Π.Δ. 305/1996 (ΦΕΚ 212/Α` 29.8.1996): «Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας που πρέπει να εφαρμόζονται στα προσωρινά ή κινητά εργοτάξια σε συμμόρφωση προς την οδηγία 92/57/EOK», Παράρτημα IV, Μέρος Α’, άρθρο 4.
2https://www.nfpa.org/News-and-Research/Data-research-and-tools/Building-and-Life-Safety/Fires-in-Structures-Under-Construction-or-Renovation
